Τί είναι ο μη επεμβατικός προγεννητικός έλεγχος (ΝΙΡΤ);

Ο ΝΙΡΤ είναι μία νέα τεχνολογία στον προγεννητικό έλεγχο για χρωμοσωμικές ανωμαλίες και συχνά εμφανίζεται στα ΜΜΕ ως «η εξέταση που ανιχνεύει το σύνδρομο Down από το αίμα της μητέρας».

Πώς γίνεται και ποιά είναι η επιστημονική του βάση;

Η εξέταση γίνεται με απλή αιμοληψία από τη μητέρα. Μέσα στο αίμα μας υπαρχει μία ποσότητα γενετικού υλικού (DNA) η οποία βρίσκεται ελεύθερη, και προέρχεται από κύτταρα που νεκρώνονται και λύονται (cell-free DNA, cfDNA).

Στην έγκυο γυναίκα, μετά τις 4 εβδομάδες της κύησης ένα κλάσμα από το ελεύθερο DNA που κυκλοφορεί στο αίμα της προέρχεται από το έμβρυο (εμβρυικό cfDNA), και ακόμη ακριβέστερα από τον πλακούντα.

Μετά τις 10 εβδομάδες της κύησης το εμβρυικό cfDNA αντιπροσωπεύει ποσοστό μεγαλύτερο του 4% (συνηθέστερα γύρω στο 10%) του συνολικού cfDNA στο αίμα της μητέρας^1,2.

Αυτό το DNA απομονώνεται από το αίμα της μητέρας και σε αυτό γίνεται ο έλεγχος για τις χρωμοσωμικές ανωμαλίες του εμβρύου.

Τί μπορεί να ανιχνευτεί με το εμβρυικό cfDNA;

Με τις δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα, ο ΝΙΡΤ στοχεύει στην ανίχνευση των συχνών χρωμοσωμικών ανωμαλιών, δηλ. του συνδρόμου Down (τρισωμία 21), του συνδρόμου Edwards (τρισωμία 18) και του συνδρόμου Patau (τρισωμία 13), και ανιχνεύει το φύλο του εμβρύου με πολύ μεγάλη ακρίβεια.

Τα ποσοστά ανίχνευσης ελαττώνονται σημαντικά για άλλες χρωμοσωμικές ανωμαλίες, όπως οι ανωμαλίες των χρωμοσωμάτων του φύλου, οι μωσαϊκισμοί και οι μεταθέσεις.

Ποιοί είναι οι περιορισμοί του ΝΙΡΤ;

1. Τα ποσοστά ανίχνευσης δεν είναι απόλυτα. Οι αριθμοί βέβαια ποικίλλουν στις διαφορετικές μελέτες, φαίνεται όμως ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά ανίχνευσης υπάρχουν στο σ. Down (99.3%), ενώ π.χ. για την τρισωμία 18 είναι 97.4%¹.

2. Η εξέταση δεν είναι πάντοτε δυνατή. Το κλάσμα του εμβρυικού cfDNAμπορεί να διαφέρει ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της μητέρας και του εμβρύου (π.χ. μικρότερο στις παχύσαρκες γυναίκες, μεγαλύτερο στα έμβρυα με Down)², και 2-6% των δειγμάτων δεν δίνουν αποτέλεσμα¹ .

3. Ο μη επεμβατικός έλεγχος δεν είναι διαγνωστικός. Αυτό σημαίνει δύο πράγματα: (1) Ότι ενα "φυσιολογικό" αποστέλεσμα δεν διασφαλίζει ότι το έμβρυο είναι πράγματι φυσιολογικό, και (2) ότι ακόμη και ένα "παθολογικό" αποτέλεσμα στον μη επεμβατικό έλεγχο πρέπει να επιβεβαιώνεται με αμνιοπαρακέντηση.

4. Ο μη επεμβατικός έλεγχος δεν είναι τόσο καλός, ή δεν είναι καν κατασκευασμένος για να ανιχνεύει άλλες χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Ενώ τα ποσοστά ανίχνευσης των συνηθισμένων τρισωμιών, και ειδικά του συνδρόμου Down, είναι πολύ υψηλά, υπάρχουν πολλές άλλες χρωμοσωμικές ανωμαλίες τις οποίες ο ΝΙΡΤ δεν ανιχνεύει τόσο καλά, ή δεν ανιχνεύει καθόλου. Για παράδειγμα, υπάρχουν οι λεγόμενες "υπομικροσκοπικές" ανωμαλίες, οι οποίες καθε μία ξεχωριστά είναι πολύ σπάνιες, αλλά εάν τις αθροίσει κανείς, 1 στα 270 έμβρυα μπορεί να πάσχει, και αυτό είναι ανεξάρτητο από την ηλικία της μητέρας. Κάποιες από αυτές μπορούν να ανιχνευτούν σε ένα ποσοστό με τον μη επεμβατικό έλεγχο, και κάποιες δεν μπορούν καθόλου.Με τις δυνατότητες λοιπόν που έχει αυτή τη στιγμή, ο μη επεμβατικός προγεννητικός έλεγχος δεν μπορεί να υποκαταστήσει σε διαγνωστική ακρίβεια την αμνιοπαρακέντηση ή τη λήψη τροφοβλάστης.

Τί γίνεται με τον "εκτεταμένο" μη επεμβατικό έλεγχο;

Σήμερα υπάρχουν τεστ μη επεμβατικού προγεννητικού ελέγχου τα οποία έχουν σχεδιαστεί να εξατάζουν περισσότερα χρωμοσώματα. Αυτά μπορεί να τα ακούσετε ως "genome-wide". Το πρόβλημα με αυτά είναι (1) ότι η επίδοσή τους για καταστάσεις πέρα από το σύνδρομο Down είναι πολύ χαμηλότερη, γύρω στο 75% (εδώ), (2) ότι κάποιες καταστάσεις δεν μπορούν να τις ανιχνεύσουν ούτως ή άλλως λόγω του σχεδιασμού τους, (3) και ότι στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να γνωρίζουμε καν με ακρίβεια ποιά είναι η επίδοσή τους για σπανιότερες καταστάσεις (εδώ).

Αυτό έχει ως συνέπεια η Διεθνής Εταιρεία Προγεννητικής Διάγνωσης (ISPD) να αποθαρρύνει προς το παρόν τη χρήση αυτών των εκτεταμένων τεστ (εδώ)

Βιβλιογραφία

1. Benn P, Cuckle H, Pergament E. Non-invasive prenatal testing for aneuploidy: current status and future prospects. Ultrasound Obstet Gynecol. 2013 Jul;42(1):15-33
2. Ashoor G, Syngelaki A, Poon LC, Rezende JC, Nicolaides KH. Fetal fraction in maternal plasma cell-free DNA at 11-13 weeks' gestation: relation to maternal and fetal characteristics. Ultrasound Obstet Gynecol. 2013 Jan;41(1):26-32.
3. Gil MM, Accurti V, Santacruz B, Plana MN, Nicolaides KH. Analysis of cell-free DNA in maternal blood in screening for aneuploidies: updated meta-analysis. Ultrasound Obstet Gynecol. 2017 Sep;50(3):302-314. doi: 10.1002/uog.17484. Epub 2017 Jul 27. Update in: Ultrasound Obstet Gynecol. 2019 Jun;53(6):734-742. doi: 10.1002/uog.20284. PMID: 28397325.
4. Gil MM, Galeva S, Jani J, Konstantinidou L, Akolekar R, Plana MN, Nicolaides KH. Screening for trisomies by cfDNA testing of maternal blood in twin pregnancy: update of The Fetal Medicine Foundation results and meta-analysis. Ultrasound Obstet Gynecol. 2019 Jun;53(6):734-742. doi: 10.1002/uog.20284. Epub 2019 Jun 4. PMID: 31165549.